صنایع دستی چهارمحال و بختیاری

بخش اول

فهرست مطالب

Toggle

استان زیبای چهارمحال و بختیاری در جنوب غربی وطن عزیزمان ایران و در همسایگی استان های اصفهان،

خوزستان، لرستان و كهكیلویه و بویر احمد قرار گرفته است  که به بام ایران و سرزمین آبها وچشمه های خروشان

است این استان  یكی از استان های زیبا  و سرسبز كشورمان است .

در سال1288  (ش) سرزمین بختیاری حدود 75000کیلومتر مربع وسعت داشت.در دوره حکومت پهلوی اول با توجه

به سیاست اسکان ایلات عشایر ،تمرکز گرایی دولت و تقسیمات جدید اداری ،سرزمین بختیاری نیز تقسیم

گردید.قسمتی از این سرزمین به استان خوزستان و قسمتی به استان های اصفهان و لرستان واگذار گردید.

نقشه سرزمین بختیاری نشین قبل از تقسیم

منطقه بختیاری از دیدگاه زمین شناسی وجغرافیایی دارای ساختار پیچیده ای است.این پیچیدگی ها ناشی از بلندی

های صعب العبور ،کوه های زنجیر وار،رودهای بزرگ،دشت ها و جلگه های حاصلخیز است.

معروف ترین کوه های منطقه شامل زردکوه ،اشترانکوه،هفت تنان،آسماری،مُنگَشت و سبز کوه می باشد.

دو رود بزرگ و معروف کارون و زاینده رود که از مهمترین رودهای ایران به شمار می آیند از این ارتفاعات سرچشمه می گیرند.

استان چهار محال و بختیاری

همانطور که از اسم این استان مشخص است این استان شامل سرزمین بختیاری و چهار محل (چهارمحال)می باشد که عباتند از:

• میزدج :شامل فارسان و بخش جونقان تا نزدیک اردل و قسمتی از بخش باباحیدر

• لاران:شامل سوشجان،سودجان،هارونی،لار و مرغملک

• کیار:شامل شلمزار،دزک،گهرو،دستنا

• گندمان: شامل گندمان
  

سرزمین بختیاری مهد شعر و شور و شعور

سرزمین بختیاری همان طور که پرورش دهنده روح سلحشوری، دلیرمردی وجنگ آوری در طول تاریخ ایران بوده و

روزی طنین صدای تیر تفنگ های دلاوران و شجاعان  و فاتحان مشروطه در مبارزه با استبداد به گوش می رسید در

گوشه ای دیگر شعرای این دیاردر کنار چشمه سارها  و زیر درختان کهنسال بلوط شعر و ترانه و بیت و غزل عاشقانه

می سرودند.

سرزمینی  که سردار اسعد و بی بی مریم و علی مردان خان پرورش داده است ،که انقلاب مشروطه را به پیروزی

رساندند  و بساط ظلم و استبداد را برچیدند،داراب افسر و عمان سامانی و پژمان بختیاری و دکتر پوربختیار و عکاشه

و نقشینه و کرم زاده  را پرورش داده است.

شعر عاشقانه بختیاری

(حسینقلی خان معروف به ایلخان)

دُونی  زِ چه رِی نَزَیدِه  اَفتَو        می دانی برای چه هنوز آفتاب طلوع نکرده است

 یارُم   نَوِرِیستادِه   از  خَو            چون محبوب من هنوز از خواب بیدار نشده  است

مُو با دِلِ تَنگ تَی تُو آیُوم             من غمگنانه نزد تو می آیم

تو بانگ زَنی که ای کُرَی رَو         تو به من می گویی ای پسر از پیش من برو

اَبروی کَجِ تو وِر همه خَلق             ابروی کمان تو را به همه خلق

دادُم مُو نِشون که هِی مَهِ نَو          نشان می دهم که این ماه نو است

عُمان سامانی

علی اکبر دهخدا درباره عمان سامانی می‌نویسد: میرزا نوراﷲ بن میرزا عبداﷲ بن عبدالوهاب چهارمحالی اصفهانی.

ملقب به تاج الشعراء و مشهور به عمان سامانی. وی از اهالی قریه «سامان» است که آن از قرای چهارمحال خاک

بختیاری می‌باشد. وی در سال ۱۲۶۴ ه.ق. متولد شد و در شب سه‌شنبه دوازدهم شوال سال ۱۳۲۲ ه.ق. درگذشت و در

وادی السلام نجف دفن شد. او را دیوانی است به نام «گنجینة الاسرار» که در هند و در ایران به چاپ رسیده‌است».

شعر معروف عمان سامانی

كیست این پنهان مرا در جان و تن                 كز زبان من همى گوید سخن

این كه گوید از لب من راز كیست؟               بنگرید این صاحب آواز كیست؟

در من انیسان خودنمایى می كند                 ادعاى آشنایى میكند

كیست این گویا و شنوا در تنم؟                  باورم یارب نیاید كاین منم

متصل تر با همه دورى، به من                  از نگه با چشم و، از لب با سخن

خوش پریشان با منش گفتارهاست           در پریشان گوییش اسرارهاست

گوید او چون شاهدى صاحبجمال            حسن خود بیند به سر حد كمال

از براى خود نمایى صبح و شام             سر برآرد گه زر وزن، گه زبام

باخدنگ غمزه صید دل كند                    دید هر جا طایرى بسمل كند

گردنى هر جا در آرد در كمند                   تا نگوید كس اسیرانش كمند

لاجرم آن شاهد بالا و پست                  با كمال دلربایى درالست

جلوهاش گرمى بازارى نداشت              یوسف حسنش خریدارى نداشت

داراب افسر بختیاری

شعر بسیار معروف داراب افسر بختیاری در رسای مولای متقیان حضرت علی(ع)پا به پای شعر استاد شهریار راجع به

امام علی(ع)رخ می نماید ولی صد افسوس که بختیاری رسانه ندارد و تاریخ نویس دلسوز که هنر والای هنرمندان

این خطه را معرفی کند.

ای که روزی  همه خلق  ز انبار تونِه                ای خدایی که مخلوقات را روزی می دهی

آسمونا و  زمین  کِردِه   کِردار   تونِه                خلق آسمان و زمین  از قدرت  توست

اِی همه نقش و نگاری  که مِنِه دنیا هِد                         این همه زیبای و لطافت که وجود دارد

همه از پرتو یک  جلوه ی  دیدار  تونِه                          فقط گوشه ای از عظمت و بزرگی توست

عاقِلُون هر چه کُنِن فکر و اِبالِن به خُسُون                 خوبان و بزرگان که دچار غرور و خود بزرگ بینی می شوند

اشتباه  کِردِنِه  پای جمله زِ افکار تونِه                        اشتباه می کنند هرچه دارند از خداوند دارند

هر حکیمی که دَوا داد و مریضِس خُو اِبید              دکتری دارد تجویز می کند و بیمار را درمان می کند

اُو دَ واها همه از قِیطِی عطار تونِه                        اثر داروها  از برکت آفرینش و لطف و عنایت خداست

هر چه فردوسی وسعدی نظامی گودِند              هر آنچه فردوسی و سعدی و نظامی سرودنند

همه  سُون  از اثر طبع  دُرَر بارِ  تونِه                   این طبع شاعرانه آنها ا ز لطف کرم  خداوند می باشد

تاریخچه صنایع دستی چهارمحال و بختیاری

پيرامون صنایع دستی استان و تاريخچه صنايع دستي استان چهارمحال و بختیاری، سند و مدرك مكتوب چنداني

وجود ندارد ولي طبق آخرين يافته ها از هزاره دهم قبل ازميلادمسيح(ع) سفالگري دركوهها و دشتهائي كه قسمت

بختياري استان راتشكيل مي دهند رواج داشته است.

بر اساس مطالعات انجام شده در سه دهه اخیر توسط گروه های خارجی و ایرانی در استان چهارمحال و

بختیاری، اطلاعات و شواهد ارزنده ای از دیرینگی حضور انسان در این سرزمین سرد و مرتفع به دست آمده است. بر

پایه همین پژوهش ها قدیمی ترین آثار شناسایی شده در این استان مشتمل بر ابزار سنگی از دوره پارینه سنگی

جدید و دوره آغاز نوسنگی است که از غارهای باستانی مناطقی چون لردگان، شهرکرد و اردل کشف شده اند .آثار

مذکور به 10 الی 11 هزار سال قبل تعلق دارند.

استان چهارمحال و بختیاری  یکی از استان‌های تاریخی و قدیمی کشور است که مهد عشایر ایران  می باشد .عشایر

جزء جدا نشدنی از این خطه به حساب می آیند . این استان مهد تولید بسیاری از صنایع‌دستی کشور به شمار

می‌رود.

صنایع‌دستی هر قوم و ملتی، معرف ذوق و خلاقیت‌های آنان در پاسخ به نیازهای مادی و معنوی در مرحله مشخصی

از تاریخ و تجلی ویژگی‌های فرهنگی و مظهر تمدن انسان‌های هر جامعه درگذر تاریخ است. صنایع دستی این استان

حرف اول را در میان شهر های ایران می زند. عشایر و روستاییان این استان برای گذراندن زندگی خود از دیرباز در

تولید صنایع‌دستی فعالیت دارندوصنایع دستی  با كیفیت بالا و كاملا سنتی تولید می كنند.

این استان به‌واسطه داشتن مراتع سرسبز و وجود علوفه فراوان در طبیعت مرکز پرورش دام سبک بوده و همین امر

موجب شده که این استان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان پشم و پوست در کشور محسوب شود.

وجود پشم ارزان‌قیمت و چرم موجب شده است که بیشتر صنایع‌دستی این استان در حوزه نساجی و بافت‌ها قرار

گیرد. صنایع‌دستی بختياری انواع بافت‌ها را شامل می‌شود و تقریباً اغلب زنان و دختران ايلياتی با آن‌ها آشنايی

دارند.

۵۴ رشته صنایع دستی این استان نشان ملی مرغوبیت صنایع دستی و نشان یونسکو دارد.از این تعداد رشته صنایع

دستی در استان ۴۷ رشته دارای نشان ملی مرغوبیت و 7 رشته دارای نشان یونسکو شدند.

وجود54 رشته صنایع دستی از جمله جاذبه های مهم فرهنگی این منطقه بوده و محصولات دستی تولیدی تبلور

روحیه وذوق هنری و اصالت فرهنگی مردم این دیار است.

هم اکنون 54 رشته صنایع دستی شهری، روستایی و عشایری در استان وجود دارد که بافته‌های داری مانند قالی‌بافی،

گلیم بافی، جاجیم بافی، ، چوقابافی، نمدمالی، کلاه مالی، گیوه دوزی، سرمه دوزی، منبت کاری، سفالگری، خورجین

بافی، بافت سیاه چادر، قفل سازی، حجاری، گره چینی، احجام فلزی، خاتم و مشتقات آنها از مهمترین صنایع دستی

استان است.

در این استان ۱۲ هزار هنرمند در حوزه صنایع دستی مجوز فعالیت دریافت کردند که از این تعداد  5تا ۶ هزا نفر در

فصل‌های مختلف فعالیت دارند.

صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری به سه دسته صنایع شهری، روستایی و عشایری تقسیم می کنیم.

همچنین در زیر تقسیم بندی فوق این صنایع به  دو دسته بافت توسط زنان(قالی-گلیم –چوغا و…)و بافت و ساخت

توسط مردان(نمد ،گیوه،کلاه،قفل و…)تقسیم می شوند.

صنايع دستي عشايري 

اين نوع از صنايع دستي عشایراستان چهارمحال و بختیاری  شامل بافته ها(قالی و چوغا و…) یا ساختنی ها(تَهدِه که

توسط نجارهای محلی ساخته می شود)یا جُل هَری(خر) (که توسط جُل دوزها درست می شود)بيشتر از 10 نوع

محصول مي باشد قبيل قالیبافی، چوغا بافی(موری باف) ،بافت سياه چادر، موج بافی،لَی بافی، خِرسَک،هُور و هورژ

 وهُورژين(خور و خورج و خورجین) وِريس بافي ، ، لَچَک ،شِردِنگ ،شَلِه ،گاله بافی،دوخت شلوار دَبِیت، ،توربه(توبره)،

مَهدِه ،تی یر(نمکدان)،جُل ،تَهدِه(گهواره،نجاری) و چَپُق و قاشق چوبی ،مشک و مَلار(برای مَشک ودوغ) پَرِه

بافی،جوراب و دستکش پشمی بافی،ساخت بوت چوبی(گاو صندوق چوبی کوچک دستی برای نگهداری اسناد بسیار

مهم) گُرز معروف بختیاری که از بهترین چوب درختان منطقه ساخته و پرداخته می شود(چوب ارزن و چوب

بلوط).عروسک های خاص دخترانه با لباس محلی بختیاری(بازِندِه=دستمال بازی) كليه مراحل پشم چيني ، پشم

ريسی و رنگرزي تا مرحله بافت تماما توسط خود عشاير صورت مي گيرد.

صنايع دستي شهر ي و روستايي

 این دسته از صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری بیشتر جنبه مصرفی، كاربردی و تزئینی دارند. مواد و مصالح

مورد نیاز این محصولات معمولا از داخل استان تامین میشود .

قالیبافی،  نمد مالی ، یلمه بافی، کلاه نمدی ، کُردین (لباس چوپانان)،جاجیم بافی، گیوه دوزی، قفل سازی ،  حرير

بافی، کرباس بافی، گلیم بافی، سرانداز بافی، تخت کشی، منبت کاری، خاتم کاری، گل بندی خاتم، البسه محلی، کیسه

حمام، چلنگری،اسلحه سازي، گره چيني،كرباس بافي، پشتی، ريسندگی پشم و مو، منجوق دوزی، پولک دوزی، لچک

دوزی، و … از جمله صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری هستند که برخی از آنها متاسفانه در حال از رونق

افتادن می باشند.قالي ها و انواع گليم هاي عشايري استان ازشهرت جهاني برخوردارند.

به جز تقسيم بندي رشته هاي فوق كه جز صنايع دستي بومي استان مي باشد صنايع دستي غير بومي استان فعال

بوده ومورد توجه و استقبال فراوان مي باشند: معرق ، منبت، مشبك، چاپ قلمكار، نكارگري ، تذهيب، مليله سازي،

قلمزني روي فلز ، حجاري سنگ، تراش سنگهاي قيمتي ونيمه قيمتي ، مجسمه سازي وخراطي و…مهمترين صنایع

دستي استان كه سابقه ديرينه اي داشته و داراي معروفيت جهانی است .

در نوشته های بعدی به تک تک این صنایع دستی خواهم پرداخت.